Arbitraż to jednoczesne kupowanie i sprzedawanie tych samych aktywów na różnych giełdach lub podobnych instrumentów finansowych na tym samym rynku, w celu osiągnięcia zysku wynikającego z różnic w wycenach tych aktywów.
Strategia ta polega na wykorzystaniu chwilowych, najczęściej technicznych nieefektywności rynku, aby osiągnąć zysk praktycznie pozbawiony ryzyka. Arbitraż stosuje się na różnych klasach aktywów, takich jak akcje, kontrakty terminowe, opcje czy pary walutowe.
Skąd się wziął i jak działa arbitraż na giełdzie?
Okazje do arbitrażu na giełdzie zaczęły pojawiać się w momencie, gdy tymi samymi aktywami (np. akcjami czy towarami) można było handlować jednocześnie na różnych giełdach. Aktualny poziom cen każdego aktywa zasadniczo odzwierciedla jego fundamenty, jednak dokładne kwotowania, zwłaszcza do drugiego miejsca po przecinku, są kształtowane przez popyt i podaż generowane przez inwestorów.
Wiele akcji dużych, międzynarodowych spółek notowanych jest w tzw. dual–listingu, czyli równocześnie na kilku parkietach giełdowych. Taka sytuacja powoduje, że chwilowy popyt na akcje danej spółki na giełdzie NASDAQ w USA może być nieco wyższy niż popyt na te same akcje notowane, na przykład, we Frankfurcie.
W takich przypadkach inwestorzy indywidualni lub instytucjonalni mogą kupić akcje na giełdzie we Frankfurcie i jednocześnie sprzedać je na giełdzie w USA, realizując zysk wynikający z różnicy cen. Przy arbitrażu na akcjach wycenianych w różnych walutach należy jednak uwzględnić koszt wymiany walutowej, który może działać zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść inwestora.
Takiego ograniczenia nie ma w przypadku arbitrażu na ETF-ach śledzących ten sam indeks lub sektor, notowanych w tej samej walucie, ale na różnych międzynarodowych giełdach. Dzięki temu arbitraż na ETF-ach może być prostszy i bardziej opłacalny dla inwestorów, szczególnie w krótkim terminie.
Stock arbitrage w praktyce
Akcje XYZ są obecnie handlowane na giełdzie NYSE w cenach Bid/Ask 78.20/78.21 oraz na giełdzie BATS w cenach 78.23/78.24. Arbitrażysta może skorzystać z tej różnicy, kupując akcje na NYSE po cenie 78.21 i sprzedając je od razu na BATS po cenie 78.23, realizując zysk w wysokości dwóch centów na każdej akcji.
Choć przykład wydaje się prosty, rzeczywistość takiego arbitrażu wymaga spełnienia kilku kluczowych warunków:
- Duży kapitał: Ponieważ różnice cenowe są niewielkie, konieczne jest obracanie dużymi wolumenami akcji, aby zysk z transakcji był zauważalny. Na przykład, przy transakcji na 10 000 akcji, zysk wyniósłby 200 USD
- Małe prowizje: Dla większości inwestorów detalicznych, prowizje brokerskie mogłyby całkowicie zniwelować potencjalny zysk. Natomiast profesjonalni gracze, tacy jak firmy zajmujące się HFT (High-Frequency Trading), często korzystają z niemal zerowych prowizji w zamian za zapewnianie płynności na rynkach.
Dodatkowo, aby skutecznie wykorzystać tę strategię, konieczne jest:
- Dostęp do najszybszych technologii: Przy arbitrażu czas jest kluczowy. Transakcje muszą być realizowane niemal natychmiast, zanim różnice cenowe zostaną zniwelowane. Dlatego profesjonalni gracze wykorzystują algorytmy i bezpośrednie połączenia z giełdami (Direct Market Access).
- Znajomość dynamiki rynku: Nawet niewielkie opóźnienia w wykonaniu zleceń mogą spowodować, że różnica cen zniknie, a arbitraż stanie się nieopłacalny.
Warto także zauważyć, że w miarę jak technologia HFT się rozwija, tego typu okazje arbitrażowe są coraz rzadsze i trwają krócej. Dlatego dla większości inwestorów detalicznych arbitraż w tradycyjnym rozumieniu staje się coraz trudniejszy do zastosowania, pozostając domeną dużych graczy z zaawansowaną infrastrukturą technologiczną.
Inne rodzaje arbitrażu na giełdzie
Arbitraż uprawia się zarówno na akcjach, kontraktach, opcjach, jak i parach walutowych. Poniżej kilka przykładów najpopularniejszych strategii arbitrażowych.
> Cash-and-carry arbitrage
Arbitraż typu cash-and-carry polega na jednoczesnym zakupie akcji lub towaru i zajęciu pozycji Short na kontrakcie futures na te same aktywa, a następnie przetrzymaniu akcji do daty wygaśnięcia kontraktu.
Strategia ta wykorzystuje fakt, że kontrakty futures, podobnie jak inne instrumenty pochodne, często charakteryzują się wysoką zmiennością, a ich ceny mogą chwilowo odbiegać od wartości wewnętrznej. W takich momentach pojawia się okazja do zajęcia pozycji Short na kontrakcie, gdy jego cena jest zawyżona w stosunku do rynku bazowego.
Strategia ta jest praktycznie pozbawiona ryzyka, ponieważ w przypadku spadku wartości akcji strata na rynku kasowym jest równoważona zyskiem na krótkiej pozycji na kontrakcie futures. Z kolei przy wzroście ceny akcji, zysk na rynku kasowym niweluje stratę na kontrakcie. Dzięki temu inwestor jest zabezpieczony przed ruchami cen, realizując arbitraż pomiędzy dwoma rynkami.
Profesjonalni inwestorzy często wykorzystują znaczną dźwignię finansową, aby zwiększyć skalę swoich pozycji. Dzięki temu mogą kupić dodatkowe akcje na margin, co wprawdzie obniża zysk procentowy (ze względu na koszty finansowania pozycji), ale znacząco zwiększa jego wartość nominalną. Taka strategia wymaga jednak precyzyjnego zarządzania ryzykiem oraz dostępu do taniego finansowania, aby była opłacalna.
> Currency arbitrage
Arbitraż na parach walutowych polega na wykorzystywaniu różnic w spreadach pomiędzy cenami Bid/Ask u różnych brokerów walutowych. Gdy ta sama para walutowa ma korzystniejsze ceny (węższy spread) u jednego brokera, arbitrażysta kupuje walutę tam, gdzie jest taniej, i natychmiast sprzedaje ją u innego brokera, który oferuje wyższy kurs Bid lub szerszy spread.
W dzisiejszych czasach, w erze elektronicznych sieci handlowych, znaczne różnice w spreadach są rzadkie i trudne do wykorzystania. Dlatego popularnym wariantem tej strategii jest arbitraż trójstronny, polegający na wykorzystywaniu różnic cenowych pomiędzy trzema różnymi walutami.
Przykładowo, arbitrażysta może wymienić dolary na euro, euro na jeny, a następnie jeny ponownie na dolary. Przy dużym wolumenie transakcji i ciągłym monitorowaniu rynku strategia ta może być zyskowna. Niemniej jednak kluczowym ryzykiem jest zmiana kursów walutowych w ciągu milisekund między kolejnymi transakcjami (np. na parach EUR/USD i EUR/JPY), zanim arbitrażysta zdąży zakończyć cykl, co może prowadzić do strat.
> Merger arbitrage
Strategia arbitrażu w przypadku fuzji i przejęć ma dwa główne warianty, które są stosowane po oficjalnym ogłoszeniu planowanego połączenia dwóch spółek (w rzeczywistości insiderzy mogą wykorzystać posiadaną wiedzę o nadchodzącej fuzji jeszcze wcześniej, ale takie działania są nielegalne).
Przykład: Spółka A jest notowana na giełdzie po cenie 78 USD. Spółka B ogłasza zamiar przejęcia Spółki A po cenie 90 USD za akcję. W odpowiedzi na tę informację kurs akcji Spółki A szybko rośnie do poziomu 85–89 USD. Dlaczego nie do pełnych 90 USD? Ponieważ istnieje ryzyko, że transakcja nie dojdzie do skutku, na przykład z powodu przeszkód regulacyjnych. W praktyce akcje spółki przejmowanej niemal zawsze będą notowane z pewnym dyskontem względem zapowiedzianej ceny odkupu.
Aby skorzystać z tej sytuacji, arbitrażysta kupuje akcje Spółki A po cenie 87 USD, licząc, że fuzja zostanie zrealizowana, a Spółka B odkupi akcje po 90 USD, realizując zysk na różnicy cen.
W drugim wariancie, gdy fuzja ma być rozliczona w akcjach nowej spółki zamiast w gotówce, arbitrażysta zajmuje pozycję Long na przejmowanej Spółce A i jednocześnie pozycję Short na przejmującej Spółce B. Jeśli transakcja zostanie sfinalizowana, posiadane akcje Spółki A zostaną zamienione na nowe akcje Spółki B, które pokryją pozycję Short.
Należy jednak pamiętać, że strategia ta nie jest pozbawiona ryzyka. Jeśli fuzja nie dojdzie do skutku, akcje Spółki A mogą gwałtownie spaść, co narazi inwestora na stratę. W sytuacjach, gdy dyskonto jest znaczące, istnieje możliwość zabezpieczenia pozycji opcjami, jednak to znacznie obniża potencjalny zysk z całego arbitrażu.
> Statistical arbitrage
Ta zaawansowana strategia opiera się na analizie statystycznej i matematycznej, mającej na celu identyfikację krótkoterminowych odchyleń w relacjach cenowych między instrumentami finansowymi. Jej celem jest wykorzystanie anomalii rynkowych oraz powrotu cen do ich historycznych zależności.
Załóżmy, że historycznie dwa skorelowane ze sobą aktywa, np. akcje Coca-Coli i Pepsi, poruszają się w bardzo podobny sposób, a różnica w ich zachowaniu (spread) zazwyczaj nie przekracza 10%. Oznacza to, że akcje jednej spółki nigdy nie rosną ani nie spadają bardziej niż 10% w stosunku do drugiej w tym samym okresie.
Znając tę zależność i zauważając, że w ciągu ostatniego miesiąca akcje Coca-Coli wzrosły o 9% więcej niż akcje Pepsi (zbliżając się do górnej granicy statystycznego spreadu), arbitrażysta może zająć pozycję Short na akcjach Coca-Coli i jednocześnie Long na akcjach Pepsi.
W ten sposób powstaje strategia neutralna rynkowo (market neutral), w której inwestor jednocześnie gra na wzrosty i spadki. Jej celem jest wygenerowanie zysku wyłącznie dzięki temu, że zgodnie ze statystyką różnice w cenach obu spółek powinny się zmniejszyć.
Ryzykiem tej strategii jest jednak możliwość trwałej zmiany sytuacji fundamentalnej jednej ze spółek, co może bezpowrotnie przerwać wieloletnią korelację między ich kursami. Dlatego taki arbitraż powinien być poprzedzony solidną analizą fundamentalną.
Podobną strategię, ale bez tak wysokiego ryzyka, można stosować w przypadku ETF-ów od różnych dostawców, które śledzą ten sam indeks. Mimo identycznego benchmarku, w ich cenach mogą występować niewielkie dysproporcje, które inwestorzy mogą wykorzystywać w celu osiągnięcia zysku.
Podsumowanie
Arbitraż na giełdzie wciąż znajduje zastosowanie tam, gdzie pojawiają się nieefektywności w wycenie tych samych lub mocno skorelowanych aktywów. W erze algorytmicznego handlu i ultraniskich kosztów transakcyjnych różnice te są jednak bardzo niewielkie i błyskawicznie wykorzystywane – często w ułamkach sekund.
W praktyce arbitraż stał się domeną zawodowych inwestorów instytucjonalnych, dysponujących dużymi portfelami oraz zaawansowanymi systemami handlu algorytmicznego.
Mimo to, jego kluczowa rola w dostarczaniu płynności i eliminowaniu nieefektywności rynkowych sprawia, że ten rodzaj strategii jeszcze długo pozostanie integralną częścią globalnych parkietów.